مروری کوتاه بر تغذیه ماهی قزلآلا
از آنجا که بیشترین هزینههای پرورش و تولید ماهیان مربوط به تأمین غذا است، لذا توجه به مسائل تغذیهای مانند روش تولید خوراک (با دستگاه اکسترود ،یا دستگاه پرس پلت و..) ترکیب شیمیایی خوراک، مقدار خوراک، نوع خوراک و زمان غذادهی با عواملی مانند میزان اکسیژن محلول در آب، درجه حرارت آب و اندازه ماهی بسیار حائز اهمیت است.
همانطور که میدانیم ماهیان جانوران خونسردی هستند که شدت متابولیسم و سوخت ساز بدن آنها بستگی به درجه حرارت محیط و یا آبی که در آن زندگی میکنند، دارد. با افزایش دمای آب تنفس ماهیان بیشتر و سریعتر شده و دریافت و دفع مازاد غذایی نیز سریعتر صورت میگیرد. میزان تحمل ماهیان به گرما، به نوع و گونهی آنها بستگی دارد. ماهیان گرم آبی در مقابل افزایش دفعات دما قدرت تحمل بیشتری دارند. اما ماهیان سرد آبی تا حد مشخصی میتوانند افزایش درجه حرارت را تحمل نمایند. در صورت افزایش دمای آب میزان حلالیت گازهای محلول در آب کاهش مییابند تنفس و تغذیه آنها مختل و رشد متوقفشده و نهایتاً مرگومیر اتفاق خواهد افتاد. از سوی دیگر با کاهش درجه حرارت آب، نسبت هضم و جذب در ماهیان رو به کاهش رفته بطوریکه ماهیان از خوردن غذا پرهیز مینمایند .لذا برای ماهیان سرد آبی مانند قزلآلای رنگینکمان وخالقرمز بهترین درجه حرارت آب را ۱۲ الی۱۶ درجه سانتیگراد با میزان ۱۲-۷ میلیگرم در لیتر اکسیژن میدانند.
ماهی قزلآلا یک ماهی شکارچی است که بهوسیله قوه بینایی طعمه یا خوراک خود را انتخاب و آن را میبلعد در این صورت خوراک بایستی روی آب شناور و یا به صورتی قرار داشته باشد که ماهی بتواند به راحتی از آن تغذیه نماید.
صنایع آبزیان رامان
در حال حاضر کارخانه خوراک آبزیستان رامان انواع خوراکهای ماهیان سرد آبی،گرم آبی، ماهیان خاویاری، ماهیان زینتی و میگو را با استفاده از فنّاوری نوین توئین اکستروژن و با بهرهگیری از آخرین روشهای جیره نویسی تهیه ،تولید و کنترل مینماید.
تولید خوراک در کارخانه خوراک آبزیستان رامان با استفاده از بروزترین و پیشرفتهترین دستگاههای روز دنیا نهتنها باعث پیشرفت چشمگیری در تولید خوراک آبزیان و سایر حیوانات شده است بلکه نقش مهمی در بهرهبرداری از منابع و کاهش اتلاف منابع غذایی، افزایش راندمان تولید و تخریب کمتر محیطزیست را دارد. فرآیند اکستروژن در حقیقت پردازش مواد اولیه خوراکی با دمای بالا در مدتزمان کوتاه تحت شرایط ترکیب رطوبت، حرارت و فشار است. در فرآیند تولید خوراک به روش اکستروژن مواد اولیه و یا خوراک کامل تحت افزایش فشار پیوسته( بنا بهضرورت بین ۴۰-۱۰ بار )پختهشده و سپس به دلیل افت فشار ناگهانی مواد منبسط میگردد و حالت متخلخل پیدا میکند.خوراک اکسترود شده علاوه برداشتن تمامی مزایای خوراک پلت به دلیل عدم تفکیک اجزاء و همگن بودن یکنواخت، حملونقل با کمترین میزان خاکه و تغذیه بهتر و افزایش قابلیت هضم خوراک تأثیر بسزایی در افزایش راندمان تولید دارا است.
ویژگیهای منحصر به فرد خوراک مخصوص ماهی قزلآلا تولیدشده توسط صنایع خوراک آبزیستان رامان به شرح زیر میباشد.
- بهبود چشمگیر ضریب تبدیل غذایی
- عاری بودن از مواد ضد تغذیهای و کلیه میکروبهای بیماریزا
- تأمین تمامی احتیاجات غذایی ماهی قزلآلا همراه با افزایش مدت زمان ماندگاری مواد مغذی خصوصاً ریزمغذیها (ویتامینها و مواد معدنی) در آب
- قابلیت شناور بودن (Floating) به طور کامل بر سطح آب
- سقوط خوراک بهصورت زیگزاگ پس از پایان شناوری و در مدتزمان طولانی و عدم تخریب شکل فیزیکی خوراک تولیدی در مدت زمان کوتاه
- عدم ایجاد آلودگی و نشتی(Leaching Loss) احتمالی خوراک در استخرهای پرورشی به علت داشتن قوام و پایداری مناسب در آب
- افزایش مقاومت ماهیان در برابر استرسهای احتمالی مانند بیماری، جابجایی، بیومتری و…
- بهبود پاسخ ایمنی ماهیان پرورشی در برابر واکسیناسیون
- امکان افزایش پرورش تعداد بیشتر ماهی در هر مترمکعب آب استخر (حداقل تا %۴۰)
- به حداقل رسیدن ضایعات و افت خوراک در حین جابجایی و حملونقل آن
- دارا بودن ظرفیت افزایش روغن به خوراک تا سطح %۲۵
- کاهش تولید آمونیاک در آب استخرها
آنالیز تقریبی انواع خوراک ماهی قزلآلای رنگین کمان رامان
آنالیز خوراک |
نوع خوراک |
||||||||||||
آغازین |
پیش پرواری |
پرواری |
مولد |
||||||||||
SFT۰۰ |
SFT۰ |
SFT۱ |
SFT۲ |
FFT۱ |
FFT۲ |
GFT۱ |
GFT۲ |
GFT۳ |
GFT۴ |
BFT۱ |
BFT۲ |
||
انرژی ناخالص (GE) |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۰۰۰ |
۴۵۰۰ |
|
پروتئین خام (حداقل) |
۵۵ |
۵۳ |
۵۱ |
۴۸ |
۴۷ |
۴۵ |
۴۳ |
۴۰ |
۳۸ |
۳۶ |
۴۵ |
۵۰ |
|
چربی خام (حداکثر) |
۱۴ |
۱۴ |
۱۴ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۵ |
۱۵ |
۱۵ |
|
فیبر خام (حداکثر) |
۲.۵ |
۲.۵ |
۲ |
۲ |
۲.۳ |
۲.۳ |
۳.۴ |
۳.۴ |
۳.۵ |
۳.۵ |
۲ |
۲ |
|
خاکستر (حداکثر) |
۱۵ |
۱۵ |
۱۴ |
۱۴ |
۱۳ |
۱۳ |
۱۳ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۲ |
۱۴.۵ |
۱۴ |
|
عصاره عاری از ازت |
۱۰ |
۱۲ |
۱۳ |
۱۵ |
۱۷ |
۱۷ |
۱۹ |
۲۱ |
۲۵ |
۲۵ |
۱۵ |
۱۵ |
|
فسفر قابل جذب |
۰.۷۵ |
۰.۷۵ |
۰.۷۵ |
۰.۷۵ |
۰.۸ |
۰.۸ |
۰.۸۵ |
۰.۸۵ |
۰.۸۵ |
۰.۸۵ |
۰.۸۵ |
۰.۸۵ |
|
کلسیم |
۰.۷ |
۰.۷ |
۰.۷۵ |
۰.۷۵ |
۰.۸ |
۰.۸ |
۰.۸۵ |
۰.۹ |
۰.۹ |
۰.۹ |
۰.۸ |
۰.۸ |
|
حداکثر رطوبت |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
۱۰ |
در صورتی که غذا دهی به صورت دستی انجام شود، غذای روزانه ماهی خصوصا قزلآلا به روش عنوان شده در صفحه بعد محاسبه و در طی نوبت های مختلف (۳-۴مرتبه) از دیواره های استخر پخش می شود.
روش محاسبه خوراک روزانه ماهی قزل آلای رنگین کمان
پس از رهاسازی بچه ماهی در آب و گذشت مدتی از زمان خوراکدهی (معمولاً یک هفته) جهت اطلاع از وضعیت رشد و میزان خوراک مصرفی، پرورشدهندگان میبایستی با وزن کردن ۰.۵ تا ۱ درصد از کل گله و تعیین میانگین وزنی ماهیان، بیومتری (زیستسنجی) انجام نمایند. با انجام عملیات بیومتری میتوان از میزان و یکنواختی رشد ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد آگاهی یافت. پرورشدهندگان با درج اطلاعات صحیح در جدول بیومتری در صورت بروز هرگونه اشکال در میزان رشد و یا اتلاف خوراک نسبت به برطرف کردن مشکل و چارهجویی اقدام نمایند. توصیه رامان بر ارتباط مستقیم پرورشدهندگان با گروه تحقیق و توسعه (R&D) جهت راهنماییهای لازم برای رسیدن به حداکثر تولید است.
برای تعیین شرایط پرورش و رشد ماهیان معمولاً از پارامترهای زیر استفاده میشود.
میانگین یک قطعه ماهی = وزن خالص کل ماهیان ÷ بر تعداد ماهیان وزنکشی شده
ضریب تبدیل خوراک = میزان کل غذای مصرفی در فاصله دو بیومتری ÷ بر میزان تولید گوشت در فاصله دو بیومتری
شاخص رشد = (Wمیزان وزن ماهیان × ۱۰۰) ⁄
(L3متوسط طول کل)
درصورتیکه عدد حاصل کمتر از یک(<1) شود نشان از لاغری ماهی، مساوی یک(=۱) ماهی متناسب و عدد بزرگتر از یک(>1) نشان ماهیان چاق است.
میزان کل غذای ماهی = بیوماس ماهی × درصد غذادهی
بیوماس ماهی = متوسط وزن ماهی × تعداد ماهی
میزان غذادهی با توجه به وزن ماهی و دمای آب در جدول غذادهی پیشنهادی صنایع خوراک آبزیستان رامان (جدول شماره ۲و۳) آورده شده است. توصیه بر آن است که حداکثر هر ۱۵ روز یکبار اقدام به تعیین بیوماس ماهی شود و بر اساس آن مقدار خوراک محاسبه شود.بهطورکلی مقدار غذادهی نباید بیش از ۵ الی ۱۰ درصد کل غذادهی در روز باشد.
مثال: در یک استخر تعداد ۸۰۰۰ قطعه ماهی با میانگین وزنی ۶۰ گرم با دمای میانگین آب ۱۴-۱۶ درجه در حال پرورش است. برای محاسبه مقدار خوراک مصرفی روزانه این تعداد ماهی به روش زیر عمل میشود.
وزن کل ماهیان استخر به گرم
۴۸۰۰۰۰ = ۶۰ × ۸۰۰۰
جدول شماره دو
جدول شماره ۲: جدول غذادهی اکسترود شده مخصوص ماهی قزلآلا جهت دستیابی به حداقل ضریب تبدیل غذایی (Optimal FCR) |
|||||||||||
وزن ماهی (گرم) |
۰.۵-۰.۲ |
۲-۰.۵ |
۵-۲ |
۷-۵ |
۱۰-۷ |
۲۵-۱۰ |
۷۵-۲۵ |
۱۵۰-۷۵ |
۳۰۰-۱۵۰ |
۳۰۰به بالا |
میانگین ضریب تبدیل در کل دوره |
دمای آب (درجه سانتیگراد) |
|||||||||||
۶-۸ |
۲.۶۵ |
۲.۴ |
۲.۰۵ |
۱.۹ |
۱.۶۵ |
۱.۵ |
۱.۱۸ |
۱ |
۰.۸۵ |
۰.۸۳ |
۰.۸۸–۰.۸ |
۸-۱۰ |
۳.۲ |
۳ |
۲.۶ |
۲.۳۵ |
۲ |
۱.۷ |
۱.۲۶ |
۱.۱۸ |
۰.۹۸ |
۰.۹۶ |
۰.۹۲-۰.۸۸ |
۱۰-۱۲ |
۳.۶۵ |
۳.۴۵ |
۲.۹۵ |
۲.۵۵ |
۲.۱۵ |
۱.۹ |
۱.۵۶ |
۱.۳ |
۱.۱ |
۱.۰۸ |
۰.۹۸-۰.۹۲ |
۱۲-۱۴ |
۴.۳ |
۴.۱۵ |
۳.۴۵ |
۳.۰۵ |
۲.۵ |
۲.۱ |
۱.۶۸ |
۱.۵ |
۱.۲۵ |
۱.۲۲ |
۱-۰.۹۸ |
۱۴-۱۶ |
۵ |
۴.۷ |
۴.۱۵ |
۳.۷ |
۳.۰۵ |
۲.۶ |
۱.۷۶ |
۱.۶۵ |
۱.۴۵ |
۱.۳۲ |
۱.۱-۱ |
۱۶-۱۸ |
۵.۵ |
۴.۹۵ |
۴ |
۳.۶ |
۲ |
۲.۵۵ |
۱.۲۴ |
۱.۶ |
۱.۲ |
۱.۳۵ |
۱.۷-۱.۱ |
۱۸-۲۰ |
۴.۷۵ |
۴.۱۵ |
۳.۳۵ |
۳.۹۵ |
۲.۴ |
۲.۰۵ |
۱.۵۶ |
۱.۵ |
۱.۱۵ |
۱.۱۴ |
۱.۲۵-۱.۲ |
۲۰به بالا |
غذا بر اساس اشتهای ماهی |
||||||||||
دفعات خوراکدهی |
۱۵-۱۰ |
۱۰-۸ |
۷-۶ |
۶-۵ |
۶-۵ |
۵-۴ |
۵-۴ |
۵-۴ |
۴-۲ |
۳-۲ |
جدول شماره سه
جدول شماره ۳ غذادهی اکسترود شده مخصوص ماهی قزل الا جهت دستیابی به حداکثر رشد (Maximum Growth) |
||||||||||
وزن ماهی (گرم) |
۰.۵-۰.۲ |
۲-۰.۵ |
۵-۲ |
۷-۵ |
۱۰-۷ |
۲۵-۱۰ |
۷۵-۲۵ |
۱۵۰-۷۵ |
۳۰۰-۱۵۰ |
۳۰۰به بالا |
دمای آب (درجه سانتیگراد) |
||||||||||
۶-۸ |
۲.۶۵ |
۲.۴ |
۲.۰۵ |
۱.۹ |
۱.۶۵ |
۱.۵ |
۱.۷۸ |
۱.۵ |
۱.۲۷ |
۱.۲۴ |
۸-۱۰ |
۳.۲ |
۳ |
۲.۶ |
۲.۳۵ |
۲ |
۱.۷ |
۲.۲۸ |
۱.۸۸ |
۱.۵۶ |
۱.۵۳ |
۱۰-۱۲ |
۳.۶۵ |
۳.۴۵ |
۲.۹۵ |
۲.۵۵ |
۲.۱۵ |
۱.۹ |
۲.۸۸ |
۲.۳۱ |
۱.۹۳ |
۱.۹۱ |
۱۲-۱۴ |
۴.۳ |
۴.۱۵ |
۳.۴۵ |
۳.۰۵ |
۳.۵ |
۲.۱ |
۳.۸۳ |
۲.۸۸ |
۲.۴۱ |
۲.۳۶ |
۱۴-۱۶ |
۵ |
۴.۷ |
۴.۱۵ |
۳.۷ |
۳.۰۵ |
۲.۶ |
۳.۷۶ |
۳.۸۳ |
۲.۹۴ |
۲.۸۸ |
۱۶-۱۸ |
۵.۵ |
۴.۹۵ |
۴ |
۳.۶ |
۲ |
۲.۵۵ |
۳.۶۳ |
۳.۲ |
۲.۸ |
۲.۷ |
۱۸-۲۰ |
۴.۷۵ |
۴.۱۵ |
۳.۳۵ |
۲.۹۵ |
۲.۴ |
۲.۰۵ |
۲.۴۱ |
۲.۲۲ |
۱.۷۱ |
۱.۶۶ |
۲۰به بالا |
غذا بر اساس اشتهای ماهی |
|||||||||
دفعات خوراکدهی |
۱۵-۱۰ |
۱۰-۸ |
۷-۶ |
۶-۵ |
۶-۵ |
۵-۴ |
۵-۴ |
۵-۴ |
۴-۳ |
۳-۲ |
سپس با مراجعه به جدول شماره ۲ ستون دما و ردیف وزنی را مشخص و عدد مورد نظر را از جدول استخراج مینماییم در مثال فوق عدد ۱.۷۶ به دست میآید که مربوط به ماهیان ۷۵-۲۵ گرمی با دمای آب ۱۶-۱۴ است. سپس مقدار خوراک موردنیاز روزانه ماهیان استخر به گرم (۸۴۴۸ گرم = ۱.۷۶ × ۴۸۰۰۰۰) محاسبه میگردد. درنتیجه ماهیان موجود در این استخر میبایستی روزانه حداقل ۸.۴۴۸ کیلوگرم خوراک با سایز ۲.۳ میلیمتر در ۴ الی ۵ نوبت دریافت نمایند.
چند توصیه تغذیهای – پرورشی:
- میزان اکسیژن محلول در آب باید بیش از ۶ میلیگرم در لیتر باشد. مصرف اکسیژن ماهی بستگی به پارامترهایی مانند دمای آب، اندازه و وزن ماهی، فعالیت و مقدار غذادهی ماهی دارد. در دمای ۱۲-۱۶ درجه سانتیگرداد متوسط مصرف اکسیژن حدود ۶۰۰ گرم به ازای هر کیلوگرم غذادهی در روز یا به طور متوسط ۴۸۰ میلیگرم در ساعت به ازای هر کیلو وزن ماهی است.
- افزایش اکسیژن خالص به آب باعث افزایش غلظت اکسیژن در آب ورودی به میزان ۲۰۰ الی ۳۰۰ درصد میشود. همواره غلظت اکسیژن در استخرها باید بیش از ۶۵ درصد مقدار اشباع آب منطقه باشد.
- با افزودن نمک طعام به آب و ثابت نگهداشتن مقدار کلر در حد ۱۵۰-۲۰۰ میلیگرم در لیتر آب استخر میتوان تا حدی مسمومیت ناشی از نیتریت در ماهی جلوگیری نمود.
- بر اثر تنفس ماهیان و باکتریهای موجود در استخر مقداری دیاکسیدکربن تولید میشود. توصیه بر عدم افزایش میزان دیاکسیدکربن به بیش از ۱۲ میلیگرم در لیتر است. افزایش دیاکسیدکربن سبب بروز استرس و بالا رفتن ضریب تبدیل غذا میشود.
- با افزایش نیتریت یا آمونیاک در آب سریعاً غذادهی را قطع و اقدام به رفع علت و یا تعویض آب نمایید.
- با افزایش درجه حرارت آب میزان اشباعیت گازهای محلول در آب کاهش مییابد. با کاهش یا افزایش دمای آب از حد معین (۱۶-۱۲ درجه سانتیگراد) عمل دستگاه گوارش ماهی دچار اختلال میشود و کاهش رشد و افزایش ضریب تبدیل غذایی را ایجاد مینماید.
- ماهیان آب شیرین درصورتیکه در آب با جریانهای سریع نگهداری شوند، نسبت به مواقعی که در یک استخر به سر میبرند، مجبور هستند که برای شنا کردن و کنترل خود در مقابل جریان آب، انرژی بیشتری مصرف نمایند. لذا توصیه اکید بر آن است که پرورشدهندگان ماهی قبل از سفارش غذا به کارخانه تولیدکننده خوراک اطلاعات کاملی از شرایط استخر پرورش ماهی خود در اختیار تولیدکنندگان غذای ماهی قرار دهند.
- میزان سوختوساز یک ماهی کوچک بالاتر از میزان سوختوساز در یک ماهی بزرگتر است . بنابراین در پرورش آبزیان، عملاً معلوم شده است که ماهی کوچکتر، برحسب واحد وزن بدن به غذای بیشتری نیاز دارد.
- توصیه بر آن است که در طول دوران پرورش حداقل ۵ الی ۶ مرتبه اقدام به درجهبندی ماهیان نمایید . برای جلوگیری از ایجاد استرس و تلفات حداقل سه روز قبل از درجهبندی با کارشناس پرورش تغذیه ماهی حتماً مشورت نمایید.
- بررسی رفتار ماهیان را روزانه و بهطور دقیق انجام دهید تا در صورت کاهش اشتها تجمع ماهی در ورودیها و خروجیها و… اقدامات پیشگیرانه صورت گیرد.